در بدن هر انسان بالغ به طور معمول در هر ثانیه حدود ۱۵۰۰ عدد اسپرم تولید می شود.

اسپرم های تولید شده در یک لوله پیچ در پیچ به نام اپیدیدیم نگهداری می شوند.

این لوله در پشت هر بیضه قرار می گیرد و نهایتاً اسپرم هایی که از این محدوده عبور می کنند با فعالیت جنسی فرد و پس از انزال از بدن خارج شده و این چرخه به طور مکرر تکرار می شود.

به طور کلی اسپرم به یاخته های جنسی گفته می شود که در بدن جانوران نر تولید می شود و این فرایند از طریق غدد جنسی انجام می پذیرد.

مهمترین عامل باروری در جانوران ماده اسپرم ها هستند، البته این فرایند برای انسان ها نیز مشابه با دیگر موجودات است اما این روند کمی پیشرفته تر انجام شده و دارای تکامل است.

اسپرم ها بعد از تولید حرکت خود را آغاز می کنند، متخصصان اسپرم را تک دسته دانسته که برای تحرک سریع تر فروکتوزی که در مایع منی وجود دارد را می سوزاند.

این فرایند باعث کسب انرژی توسط اسپرم شده و حرکت آن را آسان تر می کند.

تحقیقات انجام شده در این زمینه نشان می دهد که سن دقیقی برای تولید اسپرم در نظر گرفته نمی شود.

این فرایند در بدن هر فرد متفاوت است، اما به طور معمول از سنین ۱۰ تا ۱۲ سالگی در پسران تولید اسپرم آغاز می شود.

اسپرم های تولید شده در بیضه مراحل تکامل خود را در اپیدیدیم سپری کرده و نهایتاً همراه با مایع منی از بدن خارج می شوند.

مهم است بدانید که اسپرم ها و مایع منی دو مسئله کاملاً مجزا و متفاوت از یکدیگر هستند.

اسپرم چیست؟

قبل از اینکه در مورد اسپرم و تفسیر سلامت آن صحبت کنیم، ابتدا باید منی را به تفصیل درک کنیم.

بیشتر موجودات زنده روی زمین غدد جنسی دارند که آنها را به دو دسته نر و ماده تقسیم می کند.

به زبان ساده، منی که حاوی اسپرم است، سلول های جنسی مردانه است.

با شروع دوران نوجوانی و بلوغ در مردان، تولید اسپرم آغاز می شود.

البته سن دقیق تولید اسپرم در افراد متفاوت می باشد، اما تولید اسپرم معمولا در حدود سنین 10 تا 12 سالگی در پسران شروع می شود.

بهتر است بدانید با شروع بلوغ روزانه میلیون ها سلول اسپرم در بدن شما تولید می شود که طول هر کدام حدود 0.05 میلی متر است.

اسپرم دارای چه اندامک هایی است؟

اگر بخواهیم ساختار اسپرم‌ ها را کمی جزئی تر بررسی کنیم باید آن را به چهار قسمت سر، بدنه، گردن و دم تقسیم بندی کرد که هر کدام از آنها ویژگی ها و عملکرد خاص خود را دارند.

سر اسپرم

سر اسپرم شامل هسته ای است که حاوی رشته های کروماتین است که توسط کیسه ای بسیار نازک و البته صاف به نام آکروزوم اتعدادی واکوئل در سر اسپرم وجود دارد.

این کیسه حاوی آنزیم هایی است که برای نفوذ به تخمک استفاده می گردد و به عملکرد اسپرم در محدوده مورد نظر کمک خواهد کرد.

تعدادی واکوئل در سر اسپرم نیز وجود دارد.

قسمت میانی اسپرم

قسمت دیگر اسپرم را بدنه می‌ نامند که دارای یک سانتریول حلقه ای است که مانعی بین قطعه میانی و قطعه اصلی اسپرم می باشد.

این قسمت دارای 10 تا 14 مارپیچ میتوکندری است که رشته محوری در سیتوپلاسم را احاطه کرده است.

بدنه اسپرم وظیفه تثبیت کنندگی دارد و برای حفظ ثبات دم اسپرم سلامت این بخش ضروری است.

اسپرم گردن

یکی دیگر از قسمت های مهم اسپرم گردن نامیده می شود.

این قسمت شامل یک سانتریول معمولی و یک سانتریول غیرمعمول است، بخش میانی یک مرکز فیلامانی همراه با تعداد زیادی میتوکنری دارد.

میتوکندری های موجود در این بخش انرژی لازم برای حرکت اسپرم را فراهم کرده و به زنده ماندن آن کمک می کنند.

طولانی ترین قسمت هر اسپرم دم آن است که برای حرکت اسپرم این بخش مهمترین قسمت شناخته شده و اگر دم اسپرم عملکرد درستی داشته باشد، حرکت آن به سمت تخمک ها و نهایتاً لقاح با موفقیت انجام می شود.

دم اسپرم

دم اسپرم که فلاژلوم نیز نامیده می شود، طولانی ترین قسمت اسپرم است و قادر به حرکات موج مانند است و به حرکت اسپرم به سمت تخمک و لقاح آن کمک می کند.

قبلاً تصور می شد که حرکات دم متقارن و مارپیچی باشد، اما مطالعه سال 2020 در دانشگاه بریستول نشان داد که دم به شیوه ای پیچیده تر حرکت می کند.

امواج دایره ای نامتقارن و امواج ایستاده را ترکیب می کند، در حالی که حرکات چرخشی کل بدن به دستیابی به حرکت متقارن کمک می کند.

مراحل تولید اسپرم چیست؟

سیستمی از لوله های کوچک در بیضه ها می باشد، این لوله‌ها که لوله‌های منی ساز نامیده می‌شوند حاوی سلول‌های زایا هستند که هورمون‌ها از جمله تستوسترون، باعث تبدیل شدن به اسپرم می‌شوند.

سلول های زایا تقسیم می شوند و تغییر می کنند تا جایی که شبیه قورباغه هایی با سر و دم کوتاه شده باشند.

فرآیند اولیه اسپرماتوزون حدود 64 تا 70 روز طول می کشد، این فرآیند با تولید اسپرماتوگونی از پیش سازهای سلول زایا آغاز می شود.

این سلول ها به اسپرماتوسیت ها تقسیم می شوند و از طریق میوز اسپرماتیدها را تشکیل می دهند. در مرحله بعد، اسپرماتیدها به اسپرم بالغ تبدیل می شوند.

مرحله بلوغ اسپرم حدود 60 روز طول می کشد و محصول حاصل را اسپرمازوآ می نامند.

دم ها اسپرم را به داخل لوله ای در پشت بیضه ها به نام اپیدیدیم فشار می دهند.

برای حدود پنج هفته، اسپرم از طریق اپیدیدیم عبور می کند و رشد خود را کامل می کند، بعد از خروج از اپیدیدیم، اسپرم از مجرای دفران عبور می کند.

هنگامی که مردی از نظر جنسی برانگیخته می شود، اسپرم با مایع منی مخلوط می شود و منی را تشکیل می دهد.

در نتیجه تحریک، منی حاوی 500 میلیون اسپرم از طریق مجرای ادرار (انزال) از آلت تناسلی خارج می شود.

سلول های اسپرم از بدن مرد در مایعی به نام مایع منی آزاد می شوند، اسپرم انسان می تواند بیش از 5 روز در دستگاه تناسلی زن زنده بماند.

منی در وزیکول منی، غده پروستات و غدد مجرای ادرار تولید می شود.

در سال 2016، دانشمندان دانشگاه پزشکی نانجینگ ادعا کردند که سلول‌های اسپرماتید مانند موش را از سلول‌های بنیادی جنینی موش تولید کرده‌اند.

آنها این اسپرماتیدها را به تخم موش تزریق کردند و توله تولید کردند، کمیت و کیفیت اسپرم پارامترهای کلیدی در کیفیت مایع منی هستند که نشان دهنده توانایی اسپرم برای لقاح و بارور کردن تخمک است.

کیفیت ژنتیکی، حجم و تحرک اسپرم به طور معمول با افزایش سن کاهش می یابد.

راه‌ های بررسی کیفیت اسپرم

یکی از مهمترین علل ناباروری در زوجین قدرت محدود اسپرم ها برای بارور کردن تخمک ها می باشد.

پزشکان برای بررسی عملکرد اسپرم از روش های مختلفی استفاده می کنند.

یکی از کاربردی ترین آنها آزمایش دی اف آی نامیده می شود.

این آزمایش به منظور بررسی کیفیت مایع منی که میزان شکست DNA اسپرم را نشان می دهد انجام می پذیرد.

در این روش متخصصان از نتیجه به دست آمده تعداد اسپرم، حرکت و شکل آنها را ارزیابی کرده و کیفیت مایع منی به این واسطه مشخص خواهد شد.

متخصصان این آزمایش را با هدف بررسی میزان آسیب dna در اسپرم انجام می دهند.

یکی از مهمترین علل ایجاد اختلال در حاملگی، سقط جنین یا عدم موفقیت در روش های کمک به باروری آسیب به DNA اسپرم است.

اگر میزان شکست های کروموزومی در اسپرم ها بیش از حد باشد، نه تنها به واسطه این آزمایش مشخص می شود بلکه پزشکان می توانند با قاطعیت بیشتری برای درمان این اختلال اقدام نمایند.

روش دیگر برای بررسی قدرت و کیفیت اسپرم مرد اسپرموگرام می باشد.

تفاوت اصلی این نوع آزمایش با دی اف ای بررسی علت شکست DNA است.

متخصصان از طریق این آزمایش هم می توانند حرکت و تعداد اسپرم ها را بررسی کرده و به این واسطه پزشک می توانند علت هرگونه مشکلات و اختلال در DNA اسپرم را مشخص نماید.

زمانی که آزمایش اسپرموگرام انجام می شود، متخصصان می توانند حجم مایع منی را مشخص کرده و اگر اشکال غیر طبیعی در اسپرم ها وجود داشته باشد به این واسطه نمایان خواهد شد.

متخصصان می توانند روند و سرعت حرکت اسپرم رو به جلو را به این واسطه ارزیابی کرده و تعداد اسپرم های زنده به طور دقیق مشخص خواهد شد.

چه کسانی کاندیدای انجام تست دی‌اف‌ای هستند؟

بسیاری از افراد در سراسر دنیا بدون آنکه اختلالی در سلامت و عملکرد اسپرم وجود داشته باشد، باروری را به سادگی تجربه می کنند.

از این بابت هرگز اختلالی را متحمل نمی شوند، اما در مواردی مشاهده می شود که افراد در این فرایند با شکست مواجه شده و متخصصان برای بررسی و پیدا کردن علت آسیب آزمایشات تخصصی را انجام می دهند.

اگر بانوان به طور مکرر با سقط جنین مواجه شوند، احتمالاً مشکل از عملکرد اسپرم خواهد بود و تنها این شرایط بستگی به وضعیت تخمک بارور شده و رحم مادر ندارد.

در چنین موقعیتی متخصصان برای ارزیابی سلامت اسپرم ها تست dfe را انجام داده تا متوجه شوند که آیا سقط پیش آمده با این مسئله در ارتباط است یا خیر.

کسانی که در پی ناباروری به دنبال روش های کمکی هستند و در انجام آی وی اف یا iui به مشکل برمی‌خورند باید تست دی اف ای را برای بررسی وضعیت اسپرم انجام دهند.

برای انجام آی یو آی متخصصان از نمونه های اسپرم زنده استفاده می کنند.

اگر در این نمونه برداری پزشک متوجه شود که اسپرم های سالم و زنده وجود ندارند یا تعداد آنها بسیار محدود با انجام این تست کاربردی علت آسیب را سریع تر مشخص می کنند.

سلامت اسپرم چیست؟

کیفیت یا سلامت اسپرم از طریق سه پارامتر اصلی تحرک، مورفولوژی و سلامت ژنتیکی اسپرم ارزیابی می شود.

علاوه بر کیفیت اسپرم، تعداد یا غلظت اسپرم برای لقاح موفقیت آمیز بسیار مهم است.

زیرا بسیاری از اسپرم ها در طول سفر خود از طریق دستگاه تناسلی زنانه و کانال واژن از بین می روند.

عواملی وجود دارد که بر سلامت و کیفیت اسپرم و باروری مردان تأثیر می گذارد. عوامل محیطی که بر کیفیت اسپرم مردان تأثیر می گذارد عبارتند از:

• آلاینده های سمی محیطی
• عفونت با بیماری های مقاربتی
• امواج انگلی
• اختلالات غدد درون ریز
• اعتیاد به الکل
• اعتیاد به دخانیات و سیگار
• کمبود مواد مغذی در بدن
• استفاده از برخی داروها
• تشعشعات یونیزان

عوامل موثر بر آسیب دیدن اسپرم‌ ها

یکی از مهمترین و مخرب ترین آسیب هایی که می تواند سلامت و عملکرد اسپرم ها را با مشکل مواجه کند شکست DNA اسپرم است.

عوامل مختلفی وجود دارد که در نهایت به چنین آسیبی ختم شده و می تواند برای افراد ناباروری های طولانی مدت را به همراه آورد.

یکی از مهمترین عوامل موثر بر عملکرد ناصحیح اسپرم ها شکست دی‌ان‌ای اسپرم است.

بر اثر عوامل محیطی اتفاق می افتد، کسانی که لایف استایل مناسبی ندارند، می ‌توانند با تغییرات صحیح در سبک زندگی خود چنین مشکلی را برطرف کنند.

داشتن تغذیه سالم، ورزش کردن به طور مرتب و عدم مصرف مواد الکلی و مواد مخدر در کنار دوری از استرس به بهبود این عارضه کمک شایانی خواهد کرد.

علت دیگر شکست DNA اسپرم قرار گرفتن در محیط های بسیار گرم است.

بهتر است که به هیچ عنوان در چنین محیط هایی قرار نگرفته و دائماً شرایط را برای خنک کردن بیضه ها فراهم سازید.

از شستن بیضه ها با آب داغ خودداری کرده و بهتر است که از لباس های مناسب و آزاد استفاده نمایید.

از طرفی دیگر عوامل محیطی مانند امواج موبایل و اشعه ها در شکست دی‌ان‌ای موثر هستند.

فراموش نکنید که چاقی علت دیگر و البته شایع این عارضه به شمار آمده که راه حل رفع آن داشتن رژیم غذایی مناسب و تحرک کافی است.

گاهی اوقات شکست DNA اسپرم در پی مصرف برخی از انواع داروهای تجویز شده توسط پزشک اتفاق می افتد.

اگر مشخص شود که دی‌ ان‌ ای اسپرم ها با مشکل مواجه شده اند، متخصصان در اولین قدم داروهای مصرفی بیماران را بررسی کرده تا سریع تر علت آسیب را پیدا کنند.

انواع ناهنجاری های اسپرم

هر گونه اختلال در ساختار اسپرم، ناهنجاری اسپرم نامیده می شود که در بیشتر موارد باعث ناباروری می شود.

در صورت مشاهده هرگونه تغییر یا ناهنجاری در اسپرم حتما به پزشک متخصص مراجعه کنید. انواع ناهنجاری های اسپرم مردان عبارتند از:

آدنوزواسپرمی: این ناهنجاری منجر به عدم تحرک اسپرم می شود که به آن تنبلی اسپرم نیز می گویند.

الیگواسپرمی: ناهنجاری الیگواسپرمی یکی از علل شایع ناباروری در مردان است. الیگواسپرمی اختلالی است که در آن فرد دچار کمبود اسپرم در مایع منی می شود.

آزواسپرمی: این ناهنجاری باعث عدم وجود اسپرم در مایع منی می شود.

رابطه اسپرم و ناباروری در مردان

تعداد اسپرم و تحرک اسپرم دو عامل کلیدی می باشند که بر باروری مردان پس از انزال تأثیر خواهد گذاشت.

تا پنج روز در داخل واژن اسپرم می تواند زنده بماند.

اسپرم زمانی می تواند بارور شود که علاوه بر کیفیت و سلامتی از عوامل متعددی نیز بهره مند باشد. مانند:

تعداد

اگر منی آزاد شده در انزال حاوی حداقل 15 میلیون اسپرم در هر میلی لیتر باشد، احتمال باروری وجود دارد.

اگر تعداد اسپرم در هر انزال کمتر از حد انتظار باشد، احتمال بارداری بسیار کم خواهد بود.

جنبش

برای رسیدن به تخمک و لقاح آن، اسپرم باید حرکت کند.

این حرکت باید به گونه ای باشد که اسپرم بتواند به راحتی دهانه رحم، طول رحم و لوله های فالوپ را طی کند. تحرک اسپرم در این قسمت شامل شنا و چرخش است.

حرکت اسپرم باید حداقل 40 درصد از قدرت جنبشی آن باشد.

اگر این میزان کمتر از 40 درصد باشد، امکان لقاح وجود ندارد، زیرا این مقدار حرکت، آستانه باروری در نظر گرفته می شود.

ساختار (مورفولوژی)

اسپرم های معمولی دارای سر بیضی شکل و دم بلند هستند.

اگر این ساختار در اسپرم متفاوت باشد، آن اسپرم یک سلول تولید مثلی با کیفیت نخواهد بود.

مسائل پزشکی

به طور کلی سلامت بدن بر تولید اسپرم با کیفیت تأثیر می گذارد که در نهایت بر میزان باروری مردان تأثیر می گذارد.

به عنوان مثال: مشکلات هیپوتالاموس یا غده هیپوفیز، بیماری بیضه یا اختلالات انتقال اسپرم.

سن

توانایی حرکت اسپرم و تعداد اسپرم های طبیعی با افزایش سن کاهش می یابد که بر میزان و قدرت باروری تاثیر می گذارد.

این امر بعد از 50 سالگی بیشتر نمایان می شود.

اگر در موارد فوق اختلالی وجود داشته باشد یا همراه با افزایش سن مشکلات پزشکی وجود داشته باشد، همه اینها از علل ناباروری مردان است.

تفاوت مایع منی و اسپرم

منی شما از ترشحات غدد مختلف تشکیل شده است که تنها 5 درصد آن در بیضه ها تولید می شود.

هدف از منی فقط تولید مثل است، در واقع منی به عنوان وسیله ای برای رسیدن اسپرم به دستگاه تناسلی زنانه عمل می کند.

مایع منی حامل اسپرم و سایر آنزیم ها است که به اسپرم کمک می کند تا در طول فرآیند لقاح زنده بماند.

اکثر مردم فکر می کنند که منی و اسپرم هیچ تفاوتی با یکدیگر ندارند، اما این یک اشتباه رایج در بین مردم است.

در واقع اسپرم بخشی از منی است، اما منی بخشی از اسپرم نیست.

مایع منی سفید یا خاکستری است، اما گاهی اوقات ممکن است زرد باشد.

رنگ سفید منی به دلیل ترشحات غده پروستات است که حاوی آنزیم ها، اسید سیتریک، لیپیدها و اسید فسفاتاز است.

ظاهر کدر آن به دلیل اسپرم موجود در آن است که حدود 25 تا 30 درصد منی را تشکیل می دهد.

حدود 65 تا 70 درصد پایه مایع منی از فروکتوز تشکیل شده است.

منی صورتی یا قرمز نشانه وجود خون در آن است.

در حالی که این تغییر در رنگ منی به ندرت نشانه یک مشکل جدی مانند کم آبی بدن است.

ظاهر خونی در مایع منی می تواند بسیار خطرناک باشد و اگر این اتفاق افتاد، بهتر است به پزشک مراجعه کنید.

سوالات متداول

آیا اسپرم زنده است؟

زنده بودن یا نبودن اسپرم بستگی به تعریف شما از ارگانیسم دارد.

سلول های اسپرم دارای برخی ویژگی های موجودات زنده هستند، مانند استفاده از قند برای تولید انرژی، بلوغ و حرکت به صورت خود به خود.

سلول های اسپرم چقدر عمر می کنند؟

سلول های اسپرم عمر کوتاهی دارند.

تولید و بلوغ اسپرم در بیضه ها حدود 70 تا 90 روز طول می کشد و در صورت انزال در دستگاه تناسلی زن می توانند حدود 5 روز زنده بمانند.

با این حال، سلول های اسپرم بسته به سطح، دما و رطوبت محیط می توانند برای چند ثانیه تا چند ساعت در خارج از بدن انسان زنده بمانند.

اگر سلول های اسپرم شما انزال نشوند، در نهایت تجزیه شده و به مرور زمان توسط بدن جذب می شوند و یا ممکن است در هنگام خواب از بدن شما خارج شوند (انزال).

چند اسپرم برای باردار شدن یک زن لازم است؟

تنها یک اسپرم برای بارور شدن تخمک کافی است، اما به ازای هر اسپرمی که به تخمک می رسد و بارور می شود، چندین میلیون اسپرم از بین می رود.

منی یک مرد تقریباً 100 میلیون اسپرم دارد.

مردانی که تعداد اسپرم آنها کمتر از 20 میلیون اسپرم در هر میلی لیتر منی است، مشکلات باروری را تجربه خواهند کرد.